نقش مخرب مناقشات قومی، قبیله ای و طایفه ای بر توسعه جنوب استان کرمان

به نام خداوند بخشنده و مهربان

نقش مخرب مناقشات قومی، قبیله ای و طایفه ای بر توسعه جنوب استان کرمان

امروزه انگیزه تحرک قومیت ها جدی است. دشمن مشغول تحریکات است.  دشمن را نباید دست کم گرفت. مراقب باشید. این از جمله چیزهای بسیار مهم است. احساس می‏شود دستهایی در جریان هستند برای اینکه زمام‏ این کار را از دست دولت خارج کنند. (مقام معظم رهبری)

مقدمه:

                        جنگ هفتاد و دو ملت همه را عذر بنه                      چو ندیدند حقیقت ره افسانه زدند

هرچه زمان به برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی نزدیکتر می شود فعالیت های نامزدهای احتمالی، جناح ها و احزاب، به عنوان یک امر و پیامد طبیعی این واقعه برای آماده شدن جهت رقابت های انتخاباتی و قانع کردن مردم برای رای دادن به آنها در سرتاسر کشور افرایش می یابد. بدیهی است ماهیت فعالیت های مذکور در حوزه های انتخاباتی کلان شهرها، شهرهای بزرگ و کوچک نسبت به علایق، منافع مردم، بافت فرهنگی و قومی آنها متفاوت می باشد. در شهرهای بزرگ، نقش احزاب و جناح ها در جهت دهی فعالیت ها و برنامه های انتخاباتی از جمله تبلیغات نامزدها نقش محوری و کلیدی است.  با تحلیل فرایند انتخابات های قبلی مجلس و نیز شورای شهر و روستا در کلان شهرهایی نظیر تهران، اصفهان، مشهد و شیراز، رای دهندگان در این شهرها؛ به برنامه ها و فهرست های معرفی شده توسط احزاب و جناح ها رای می دهند. بنابراین کاندیداهای مستقل و خارج از فهرست های انتخاباتی شانس بسیار کمی برای پیروزی داشته و دارند. اما بررسی رفتار رای دهندگان در حوزه های انتخاباتی دیگر نظیر شهرهای متوسط و کوچک نشان می دهد که رقابت های منطقه ای و قومی،  به دلیل جغرافیای سیاسی متفاوت، نقش مهمی در انتخابات و پیروزی نامزدها ایفا نموده، به طوری که عوامل مورد اشاره نقش احزاب و جناح ها را تحت الشعاع قرار داده است.

 آثار مخرب قوم گرایی بر توسعه مناطق:

طایفه گرایی و قوم گرایی، از ویژگیهای  ساختار سنتی ایلی و قبیله ای  بوده که در شهرهای مرزی، حاشیه ای و کوچک بروز و ظهور می یابد. این پدیده هرچند دارای مزایا و محاسنی نظیر ایجاد همبستگی، حس وفاداری و روحیه تعاون و همکاری میان گروهها و افراد طایفه را تحکیم و تقویت می کند، اما پیامد های منفی بی شماری برای توسعه مناطقی که بافت قومی و قبیله ای بر مناسبات اجتماعی آن، حاکم می باشد؛ به دنبال دارد. به اذعان متخصصین علوم اجتماعی و انسانی، رقابت های قومی و منطقه ای در شهرها و مناطقی با تنوع فرهنگی، قومی، مذهبی، زبانی و حتی گویشی یکی از عوامل مهم عدم توسعه این مناطق بوده و به واگرایی فرهنگی، قومی، زبانی و مذهبی آنها دامن زده است، به نحوی که برخی معتقدند که طایفه و  قوم گرایی در توسعه شهرها و مناطق مذکور، تاکنون به عنوان یک آفت مهلک و مانع توسعه عمل نموده است. از جمله پیامدهای منفی و بسیار مخرب برای پدیده طایفه گرایی در توسعه فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی که می توان به آن اشاره نمود، به شرح ذیل می باشند:

• تشدید احساسات و عواطف طایفه ای، سبب می شود تا همبستگی اجتماعی میان  اعضاء آنها به شدت تضعیف گردیده  و فضای دوستی، صمیمیت و همدلی را به  نزاع ، تفرقه ، کشمکش،   اتلاف وقت و از بین بردن فرصت ها و هدر رفتن و تخریب سرمایه و  نیز نیروی انسانی تبدیل نماید. در نتیجه سرمایه اجتماعی فرسوده و نابود شده و سطح اعتماد ملی و منطقه ای را به اعتماد درون گروهی و طایفه ای تقلیل داده و نوآوری و توسعه را در جامعه کند کرده و از بین می برد.
• حاکمیت ساختار قبیله ای و نظام طایفه ای  و تاثیر آن بر روابط و ساختار اجتماعی، فرهنگی ، سیاسی و اقتصادی، موجب تنزل اعتماد و همبستگی عمومی به سطح اعتماد و همبستگی درون گروهی خواهد شد.
• وجود تعصب های قومی و طایفه ای و نیز تنظیم اهداف و روابط برمبنای آن،  ارزشها و هنجارهای مثبت و ارزشمند جامعه را تخریب مینماید. دراین حالت افراد یک طایفه،اعضاء طوایف دیگر را غیر قابل اعتماد،بی انصاف و مانع تحقق اهداف خود به شمار می آورند. درچنین وضعیتی افراد یک طایفه کسب قدرت،ثروت وموقعیت بهتر توسط دیگران  را به منزله ناکامی، محرومیت  و تحقیر خود وطایفه مربوط قلمداد نموده،به هرحربه ای  برای از صحنه خارج کردن حریف متوسل میشوند.
• استمرار و تداوم قوم گرایی، در تحول سیاسی جامعه و گسترش نهادهای مدنی مانع ایجاد می کند.
• یکی از آثار مخرب طایفه گرایی،  نزاع های دسته جمعی می باشد که هرساله خسارت های مادی و فرهنگی فراوانی در سراسر کشور وارد می کند که ترمیم آنها بعضا غیر ممکن می باشد. پیامد این نزاع ها،  ضرب و شتم و ریخته شدن خون افراد بیگناه،نابودی وغارت اموال مردم،  تضییع حقوق دیگران و قانون گریزی است . همچنین این امور،نهادینه  شده و ارتکاب جمعی جرم به یک عادت درجامعه تبدیل می شود. حاکمیت تعصبات کور و گسترش عمیق کینه ورزی و دشمنی ها،آلودگی محیط اخلاقی و فرهنگی را به دنبال داشته،رعب و وحشت درجامعه را دامن میزند.
• در فضای حاصل از نظام طایفه ای و قوم گرایی، اخلاق سازندگی و روحیه مناسب برای توسعه منطقه و شهر، در حاشیه قرار گرفته و تضعیف می شود. نظم پویا و احساس امنیت،  لازمه توسعه و سازندگی  است. حال آن که طایفه گرایی و استفاده ابزاری از آن، سبب نا امنی ، بی اعتمادی و نیز مانع بزرگی برای سرمایه گذاری بوده، موجب فرار مغزها ، نخبگان و سرمایه ها از منطقه می شود.

وضعیت قوم گرایی در کرمان جنوبی:

 یکی از مصداق ها و نمونه های آسیب های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و …  ناشی از رقابت های منطقه ای، قومی و قبیله ای که می تواند مورد اشاره قرار گیرد، رقابت ها و منازعت قومی در حوزه تمدنی هلیل رود به خصوص حوزه انتخاباتی شهرستان های جیرفت و عنبراباد می باشد.  با تحلیل رقابت های انتخاباتی حوزه مذکور در ۳۶ سال بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی، می توان نتیجه گرفت که هرچه از سال های ابتدایی انقلاب فاصله گرفته می شود، متاسفانه نقش عوامل منطقه ای، قومی و قبیله ای در انتخابات های مجلس شورای اسلامی بسیار پررنگتر و گاهی تعیین کننده شده است. این موضوع نه تنها  نقش بسیار منفی در توسعه شهرستان های جیرفت و عنبرآباد، بازی کرده؛ بلکه موجب واگرایی شدید و نیز گسترش شکاف های فرهنگی، قومی و قبیله ای در جنوب استان کرمان به ویژه در این دو شهرستان شده است. اختلافات میان اقوام، طوایف و نیز گویش های محلی که به عنوان تنوع فرهنگی، در کنار منابع انسانی و طبیعی از جمله ظرفیت های بالقوه برای توسعه شهرها و مناطق به شمار می اورند، به عوامل ضد توسعه بدل شده و فرسایش نیروی انسانی این خطه را در عرصه عمومی به ویژه ادارات به همراه داشته است.

  متاسفانه،  برخی از افراد به صورت آگاهانه و یا نااگاهانه به این موضوع دامن زده و برخی از نامزدهای انتخابات مجلس شورای اسلامی و شوراهای شهر و روستا در دوره های قبلی از طریق دامن زدن به مناقشات قومی و طایفه ای و اضافه کردن عنصر اختلافات منطقه ای از طریق تقسیم منطقه به سرحدی، گرمسیری و یا جبالبارزی، ساردویی، دلفاردی، میانچیلی، اسفندقه ای، جبالبارز شمالی و جنوبی و … در رقابت های منطقه ای، تلاش نموده اند تا از  این پدیده برای جمع آوری رای استفاده کنند. شواهد نشان دهنده این است که دلسوزان، نخبگان، تحصیل کردگان و مردم عادی نسبت به استفاده ابزاری از طوایف و اقوام برای جمع آوری رای اعتراض داشته و خواهان متوقف شدن این روند مخرب می باشند.

جمع بندی و نتیجه گیری:

• نماد  جنوب استان کرمان هلیل رود است که  پس از پیوستن رودخانه های سقدر، جبالبارز، بهرآسمان، رمون، دلفارد، ساردو، ملنتی و شور به همدیگر، این رود خروشان به وجود می اید. پیوند این رودها  تاریخ این حوزه تمدنی را شکل داده و  بستر ایجاد تمدن کهنی مانند ارته را فراهم نموده که مایه افتخار بشریت است. بنابراین، امیدواریم هلیل رود  الهام بخش همه طوایف این منطقه  اعم از ساردوئی، میانچیلی، جبالبارزی، باشد تا همانند پیوند سرشاخه های این رود،  با ظرفیت های خدادی این منطقه، شاهد یکی از توسعه یافته ترین مناطق دنیا شود تا یاد آور تمدن شکوهمند ان در جهان امروز باشد.
• شایان ذکر است یک نماینده مجلس که نماد شخصیتی و فرهنگی حوزه انتخابیه اش می باشد، باید جمیع خصلت ها و ویژگیهای لازم و کافی برای نمایندگی مردم منطقه خود نظیر تعهد، دلسوزی، تخصص، سواد، فن بیان و اعتبار را دارا باشد. از این رو هر فردی که حق انتخاب دارد باید بر اساس این ویژگی ها عمل کند تا مناسب ترین فرد ممکن انتخاب شود. متاسفانه، همچنان تفکر قومی ، طایفه ای و منطقه ای یکی از موانع اصلی در انتخاب نماینده اصلح در شهرستان های کوچک، به ویژه در جنوب استان کرمان می باشد و باعث خواهد شد تا افراد بر اساس شایسته سالاری انتخاب نشوند.
• نظر به نزدیک شدن به زمان انتخابات مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۴ و نیز شوراهای شهر و روستا در سال ۱۳۹۵، لازم است تشدید اختلافات قومی، قبیله ای و طایفه ای در سال های اخیر و خطرات امنیتی آن توسط نخبگان و مسئولین ذیربط استانی و حتی کشوری کالبد شکافی و آسیب شناسی شده و راهبرد چگونگی حل و فصل این مناقشات در دستور کار آنها قرار گیرد. به عقیده این نگارنده، فرهنگ سازی از طریق آگاهی بخشی عمومی توسط رسانه های دیداری، شنیداری و تعداد کثیر روزنامه های استان و نیز شهرستان ها و همچنین استفاده از ظرفیت های مراکز آموزشی نظیر دانشگاه ها، اموزش و پرورش و مدارس انها و اداره کل ارشاد اسلامی جنوب و نهاد کتاب خانه ها و فراهم کردن بستر مناسب برای گفتگوهای میان نخبگان و بزرگان طوایف و اقوام منطقه، می تواند یکی از ابزارهای موثر برای ایجاد همگرایی و اتحاد میان مردم، اقوام و طوایف مختلف جنوب استان در دستور کار قرار گیرد. به امید روزی که اتحاد، دوستی و همدلی به جای پدیده شوم قوم گرایی گسترش و همه گیر شود. این آرزو دور از دسترس نیست.

ذبیح الله اعظمی استادیار بخش گیاهپزشکی دانشگاه جیرفت

بهمن ۹۳