منظور از منطقه کشاورزی جنوب استان کرمان، هفت شهرستان شامل جیرفت، کهنوج، عنبرآباد، رودبار، فاریاب، قلعه گنج و منوجان است که به هفت‌گنج معروف است. در این منطقه با ۲۳۰ هزار هکتار سطح زیر کشت، بالغ‌بر ۴ و نیم میلیون تن محصولات مختلف کشاورزی تولید می‌شود که ۷۰ درصد تولید استان و ۴ درصد تولید کل محصولات کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده است. به‌عبارت‌دیگر میزان تولیدات کشاورزی هفت‌گنج از تولیدات ۱۴ استان کشور بیشتر است. در همین راستا، با عنایت به شرایط اقلیمی و آب و هوایی منطقه و پتانسیل بالای تولید محصولات متنوع کشاورزی بخصوص در فصول پاییز و زمستان (خارج از فصل) و توسعه باغات مرکبات شرکت کشت و صنعت با سیستم‌های پیشرفته آبیاری قطره‌ای از چهل سال پیش و توسعه‌ی کشت‌های گلخانه‌ای، دولتمردان دو لقب هند کوچک ایران و گلخانه طبیعی ایران را به جیرفت و هفت‌گنج اعطاء نمودند. در خصوص اهمیت و ظرفیت‌های بسیار بالای کشاورزی منطقه باید گفت که این موضوع با تأسیس سازمان عمران و کشاورزی علاوه بر مرکز استان کرمان همچنین در جیرفت–کهنوج در کنار دو استان دیگر یعنی مازندران (سازمان عمران و کشاورزی ساری و گرگان-گنبد) و تهران (سازمان عمران و کشاورزی تهران و قزوین) در قبل از انقلاب شروع شد و ادامه یافت (یعنی دو سازمان کشاورزی در یک استان). علی الرغم تغییر وضعیت دو مورد آخر به استان‌های جدید با سازمان کشاورزی مستقل، اما به دلیل اهمیت کشاورزی جنوب استان (هفت‌گنج) سازمان جهاد کشاورزی همچنان پابرجا باقی ماند. ظرفیت‌ها، مشکلات مبتلابه بخش کشاورزی منطقه و راهکارهای لازم در زیر به‌صورت خلاصه ذکرشده‌اند:
به نام خداوند بخشنده و مهربان
بخشی از مطالب سخنرانی پیش از خطبه‌های نماز جمعه شهرستان جیرفت توسط دکتر ذبیح‌الله اعظمی عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه جیرفت. شایان‌ذکر است علاوه بر جرح‌وتعدیل مطالب سخنرانی، چند مورد که به دلیل کمبود وقت ارائه نشده بود در اینجا ذکرشده است.
مطلب فوق در روزنامه وزین کاغذ وطن و وبسایت خبری کنارصندل در خرداد ماه ۱۳۹۷ منتشر شده است
مقدمه: منظور از منطقه کشاورزی جنوب استان کرمان، هفت شهرستان شامل جیرفت، کهنوج، عنبرآباد، رودبار، فاریاب، قلعه گنج و منوجان است که به هفت‌گنج معروف است. در این منطقه با ۲۳۰ هزار هکتار سطح زیر کشت، بالغ‌بر ۴ و نیم میلیون تن محصولات مختلف کشاورزی تولید می‌شود که ۷۰ درصد تولید استان و ۴ درصد تولید کل محصولات کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده است. به‌عبارت‌دیگر میزان تولیدات کشاورزی هفت‌گنج از تولیدات ۱۴ استان کشور بیشتر است. در همین راستا، با عنایت به شرایط اقلیمی و آب و هوایی منطقه و پتانسیل بالای تولید محصولات متنوع کشاورزی بخصوص در فصول پاییز و زمستان (خارج از فصل) و توسعه باغات مرکبات شرکت کشت و صنعت با سیستم‌های پیشرفته آبیاری قطره‌ای از چهل سال پیش و توسعه‌ی کشت‌های گلخانه‌ای، دولتمردان دو لقب هند کوچک ایران و گلخانه طبیعی ایران را به جیرفت و هفت‌گنج اعطاء نمودند. در خصوص اهمیت و ظرفیت‌های بسیار بالای کشاورزی منطقه باید گفت که این موضوع با تأسیس سازمان عمران و کشاورزی علاوه بر مرکز استان کرمان همچنین در جیرفت–کهنوج در کنار دو استان دیگر یعنی مازندران (سازمان عمران و کشاورزی ساری و گرگان-گنبد) و تهران (سازمان عمران و کشاورزی تهران و قزوین) در قبل از انقلاب شروع شد و ادامه یافت (یعنی دو سازمان کشاورزی در یک استان). علی الرغم تغییر وضعیت دو مورد آخر به استان‌های جدید با سازمان کشاورزی مستقل، اما به دلیل اهمیت کشاورزی جنوب استان (هفت‌گنج) سازمان جهاد کشاورزی همچنان پابرجا باقی ماند. ظرفیت‌ها، مشکلات مبتلابه بخش کشاورزی منطقه و راهکارهای لازم در زیر به‌صورت خلاصه ذکرشده‌اند:
در خصوص کاهش قیمت تعدادی از محصولات کشاورزی منطقه بخصوص گوجه‌فرنگی و پیاز در فصل جاری:
• عدم توجه به موضوع عرضه و تقاضا و منحنی‌های تارعنکبوتی در اقتصاد کشاورزی
• عدم توجه و برنامه‌ریزی درزمینه تأثیر تولیدات استان هرمزگان و سایر استان‌ها بر قیمت محصولات کشاورزی هفت‌گنج
• عدم بررسی دقیق سطح زیر کشت محصولات مذکور و برنامه‌ریزی و ارائه راهکار اجرایی برای شرایط بحرانی کاهش شدید قیمت‌ها که متأسفانه اتفاق افتاد
راهکارهایی که می‌توانست راهگشا باشد و مواردی که می‌تواند برای سال‌های آینده بکار آید:
۱- ارزیابی دقیق میزان تولید با توجه به آمار سطح زیر کشت و فراهم آوردن شرایط عرضه و برداشت زودهنگام گوجه به‌صورت نارس یا نیم رس
۲- متقاعد کردن کارخانه‌های صنایع تبدیلی برای شروع بکار زودهنگام حداقل دو هفته قبل از زمان اوج برداشت و اشباع بازار به دلیل عرضه بیش‌ازحد و درنتیجه کاهش قیمت‌ها و متضرر شدن کشاورزان
۳- عقد قرارداد فی‌مابین کارخانه و صنایع تبدیلی منطقه با کشاورزان و تولیدکنندگان گوجه‌فرنگی باقیمت تضمینی در ابتدای فصل کاشت همانند آنچه در استان خراسان سال‌ها صورت می‌گیرد
۴- تهیه رب گوجه با برند هفت‌گنج و همچنین تهیه دیگر موارد ازجمله کنسرو گوجه‌فرنگی
۵- فراهم آوردن شرایط راه‌اندازی کارخانه صنایع تبدیلی تولید پیازداغ، پودر سیب‌زمینی و پیاز خشک جهت عرضه در بازارهای داخلی و خارجی
مشکلات دیرینه حمل نقل محصولات کشاورزی هفت‌گنج:
۱٫ به دلیل اهمیت و ظرفیت بالای تولیدات کشاورزی منطقه موضوع حمل‌ونقل در منطقه از دهه پنجاه در دستور کار بوده است اما متأسفانه هنوز به نتیجه مطلوب نرسیده است.
۲٫ لازم است با واگذاری تعدادی کامیون با تسهیلات کم‌بهره صرفاً به جوانان هفت شهرستان جنوبی بخصوص فرزندان کشاورزان علاوه بر اشتغال‌زایی نسبت به بومی‌سازی بخشی از حمل‌ونقل محصولات کشاورزی منطقه می‌تواند بسیار مؤثر باشد.
۳٫ اقدام عاجل و عملی در راه‌اندازی حمل‌ونقل هوای محصولات کشاورزی از فرودگاه جیرفت بخصوص در بخش صادرات و همچنین حمل‌ونقل ریلی که می‌تواند واقعاً کارگشا باشد. لازم به یادآوری است که همه نمایندگان محترم ادوار مجلس (هفت‌گنج) در این خصوص پیگیری و اقداماتی انجام داده‌اند، اما تاکنون نتیجه اجرایی و ملموسی در پی نداشته است.
صنایع بسته‌بندی، بازاریابی و صادرات محصولات کشاورزی حلقه گمشده کشاورزی هفت‌گنج
متأسفانه بخشی از تولیدات کشاورزی هفت‌گنج مانند خرما، مرکبات و خیار در خارج از استان کرمان بسته‌بندی و با برندهای آن‌ها به بازار عرضه می‌شود که می‌توان با تقویت و برنامه‌ریزی در این زمینه، تمام امورات مربوطه در هفت‌گنج صورت گیرد. متأسفانه، محصولات کشاورزی هفت‌گنج به‌صورت فله‌ای به‌صورت نامناسب بسته‌بندی می‌شوند. این موضوع موجب شده است که عرضه محصولات منطقه، علی‌رغم کیفیت بالا و نوبرانه بودن، در بازارهای خارجی هدف ازجمله ترکیه و روسیه با مشکل مواجه شود. لازم به ذکر است که اقداماتی جهت سورتینگ و بسته‌بندی محصولات کشاورزی توسط کشاورزان پیشرو در سطح بسیار محدود شروع‌شده، نیاز است که از آن‌ها برای تطبیق این صنایع با شرایط استانداردهای مناسب بازارهای خارجی و توسعه این صنعت در جنوب کرمان حمایت عملی صورت گیرد. نکته مهم دیگر اینکه، برای صنایع بسته‌بندی، عرضه و صادرات محصولات کشاورزی نیاز به عزم راسخ و هماهنگی وزارت خانه‌های جهاد کشاورزی، صنعت-معدن-تجارت و وزارت خارجه می‌باشد.
علاوه بر مساعدت و همکاری تنگاتنگ اتاق بازرگانی با تجار، ارجح است به‌منظور تشویق و تسهیل در امر صادرات نسبت به کاهش تعرفه‌های گمرکی صادرات محصولات کشاورزی اقدام جدی صورت گیرد. ترکیه کشور همسایه به جهت تصرف بازارهای روسیه و اروپا در رقابت با صادرکنندگان ایرانی اقدام به کاهش تعرفه‌های گمرکی محصولات کشاورزی و تشویق صادرکنندگان خود نمود اما متأسفانه در کشور ما تعرفه و هزینه‌های صادرات افزایش‌یافته است. همچنین بعضی از کشورهای امریکای لاتین به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس میوه و سبزی صادر می‌کنند اما علی‌رغم کیفیت خوب محصولات کشاورزی کشور ما و فاصله نزدیک به بازارهای مذکور موفق به در اختیار گرفتن این بازارها نشده‌ایم. برای بازاریابی و عرضه محصولات کشاورزی منطقه دربازهای بین‌المللی ازجمله کشورهای همسایه، لازم است بین وزارت خانه‌های جهاد کشاورزی، صنعت-معدن-تجارت و وزارت خارجه رایزنی و هماهنگی‌های لازم صورت گیرد.
در زیر به دیگر موارد مهم مسائل کشاورزی منطقه پرداخته‌شده است:
۱- کشاورزان منطقه هفت‌گنج با پذیرش ریسک بالا اقدام به تولید خارج از فصل محصولات استراتژیک ازجمله پیاز و سیب‌زمینی در زمستان، در حقیقت کشور را از بحران کمبود و عرضه این محصولات نجات دادند. هرچند کشاورزان و تولیدکنندگان اغلب به دلیل کاهش شدید قیمت‌ها در بیشتر سال‌ها مورد بی‌مهری مسئولین و متولیان بخش کشاورزی قرار گرفتند. این یک واقعیت مهم است که اگر حال کشاورزی هفت‌گنج در جنوب استان کرمان خوب باشد حال بقیه بخش‌های جامعه و منطقه نیز خوب خواهد بود.
۲- با توجه به بحران آب در منطقه و کشور می‌بایست علاوه بر گسترش گلخانه‌های پیشرفته و نوین، در امر توسعه آبیاری تحت‌فشار به‌طور کاملاً رایگان و بدون قید و شرط در همه روستاها و مناطق کشاورزی هفت‌گنج و کاهش سطح زیر کشت محصولات آب بر شتاب کرد. هرچند سازمان جهاد کشاورزی منطقه ازنظر آمار سطح اراضی و باغات تجهیز شده به آبیاری قطره‌ای در موقعیت خوبی قرار دارد.
۳- اما یکی از مشکلات مهم کشاورزی منطقه، حلقه گمشده صنعت به‌ویژه صنایع بسته‌بندی و تبدیلی است. لذا سرمایه‌گذاری در صنایع مذکور بسیار حیاتی و ضروری است؛ اما در این زمینه اقداماتی انجام‌شده که علاوه بر ناکافی بودن صنایع مذکور به دلیل عدم برنامه‌ریزی مناسب بهره‌وری بسیار پایین است.
۴- علاوه بر ایجاد و راه‌اندازی منطقه آزاد کشاورزی که قبلاً برای منطقه به تصویب رسیده است (متأسفانه پیگیری‌های صورت گرفته از سال‌ها قبل تاکنون مسکوت مانده است) و پایانه‌های صادراتی هفت‌گنج، می‌بایست شناسایی بازارهای هدف خارجی جهت صادرات محصولات کشاورزی در دستور کار جدی و عملی مسئولان دولتی و بخش خصوصی قرار گیرند. بدیهی است به دلیل تولید محصولات این منطقه در فصل‌های پاییز، زمستان، در صورت بسته‌بندی صنعتی، از قدرت بالایی در رقابت با محصولات مشابه تولیدی کشورهای دیگر داشته و می‌تواند برای ایران ارزآوری داشته باشد.
۵- از واردات بی‌رویه و اغلب بد موقع محصولات کشاورزی که به‌شدت به تولیدکنندگان داخلی کشور و منطقه صدمات جبران‌ناپذیری وارد کرده و می‌کند جلوگیری به عمل آید. پیرو فرمایشات مقام معظم رهبری، باید مصرف و حمایت از کالا و محصول ایرانی به معنای واقعی در دستور کار قرار گیرد. درواقع، فرمایش مقام معظم رهبری هم حجت شرعی و هم امر و دستور ولایی است. در همین راستا، یکی از اختلافات مهم اروپا و آمریکا در مجامع بین‌المللی ذی‌ربط ازجمله سازمان جهانی تجارت و سازمان خواربار و کشاورزی سازمان ملل متحد حمایت از کشاورزان اروپایی از طریق ارائه پرداخت یارانه به محصولات کشاورزی کشورهای عضو اتحادیه اروپا و تحمیل تعرفه سنگین بر محصولات کشاورزی خارجی ازجمله محصولات آمریکایی می‌باشد. حمایت کشورهای اروپایی از کشاورزان خود، موجب افزایش سطح رفاه کشاورزان این کشورها شده، به‌نحوی‌که کشاورزان اروپایی جزء اقشار مرفه محسوب می‌شوند. اهمیت حمایت از تولیدات کشاورزی در جنگ اخیر تجاری امریکا و چین در دنیای امروز مشهود است.
۶- ازآنجایی‌که میزان تولید و عرضه محصولات کشاورزی سایر استان‌ها به‌ویژه مناطق هم‌جوار بر قیمت تولیدات هفت‌گنج تأثیر مستقیم دارد لذا می‌بایست متولیان کشاورزی منطقه آمار سطح زیر کشت و میزان تولیدات آن‌ها را به‌طور کامل زیر نظر داشته و علاوه بر تفسیر داده‌ها راهکار مناسب را در مواقع اضطراری اتخاذ نمایند. همچنین، مسئولین محلی و استانی (ازجمله نمایندگان محترم هفت‌گنج) لازم است با مسئولان وزارت جهاد کشاورزی و دیگر نهادهای ذیصلاح برای ایجاد سازوکاری مناسب جهت هماهنگی و مشورت بین مسئولان دیگر استان‌ها (مانند کرمان، خوزستان، هرمزگان) که محصولات مشابه در فصل‌های پاییز، زمستان و بهار تولید می‌نمایند، برای تنظیم کشت محصولات و بازار ایجاد کنند. هماهنگی بین مسئولان استانی و کشوری نه‌تنها می‌تواند نقش بزرگی در تنظیم بازار ایران ایفاء کند، بلکه سازوکاری مؤثری برای هماهنگی و انتقال تجربیات جهت شناسایی بازارهای هدف خارجی خصوصاً در منطقه ازجمله بازار عراق، روسیه، ترکیه و پاکستان برای صادرات محصولاتی کشاورزی این استان‌ها خواهد بود.
۷- لازم است در اسرع وقت در مورد آموزش کشاورزان و آگاهی‌رسانی به آن‌ها درزمینهٔ اهمیت و ضرورت اقتصاد کشاورزی، رعایت الگوی کشت، تولید محصولات سالم و حفظ محیط‌زیست برنامه‌ریزی شود. با توجه به پیشرفت علوم و تکنولوژی در کشاورزی می‌بایست انتقال دانش فنی به کارشناسان و کشاورزان در دستور کار قرار گیرد (دانشگاه جیرفت در این مورد اعلام آمادگی می‌کند). در همین خصوص ایجاد قطب علمی آموزشی و پژوهشی کشاورزی در جنوب شرق کشور در برنامه‌های دانشگاه جیرفت قرارگرفته است. همچنین بخش مدیریت همچنین لازم است بخش مدیریت ترویج سازمان جهاد کشاورزی منطقه نقش فعال‌تر و مؤثرتری را در مورد آموزش و ترویج کشاورزان و انتقال تجربیات روزآمد بین‌المللی در زمینه توسعه کشاورزی بر عهده بگیرد. یکی از مشکلات کشاورزی منطقه، عدم توجه کافی به ترویج و آموزش کشاورزی می‌باشد.
۸- با عنایت به ورود آفات و بیماری‌های قرنطینه‌ای خانمان‌سوز به منطقه هفت‌گنج ازجمله بیماری گرنینگ مرکبات و پسیل ناقل آن، سوسک سرخرطومی حنایی خرما و مگس مدیترانه‌ای که به بیش از ۴۰۰ گیاه مختلف حمله می‌کند و می‌تواند بحران بسیار جدی در نابودی محصولات کشاورزی منطقه ایجاد کند (مانند بیماری جاروی جادوگر لیمو که باغات لیمو را به‌کلی در منطقه نابود کرد) ضمن هشدار در این مورد می‌بایست سازمان جهاد کشاورزی در مدیریت و برنامه‌ریزی اداره حفظ نباتات تجدیدنظر عاجل نماید.
۹- ضمن تشکر از خدمات بانک کشاورزی در همراهی و یاری‌رساندن این قشر زحمتکش، شایسته است که بدلیل ضررهای متوالی کشاورزان منطقه اعم از سرمازدگی محصولات و کاهش شدید قیمت ها، در دریافت مطالبات بانک با آن ها مدارا شود. همچنین لازم است تسهیلات آسان به کشاورزان واقعی و فرزندان آن‌ها و مهندسین کشاورزی به‌منظور اشتغال‌زایی و حمایت از جوانان و مهندسین کشاورزی صورت گیرد. همچنین سازمان جهاد کشاورزی با شناسنامه‌دار نمودن کشاورزان (که در اکثر کشورهای دنیا مرسوم است) از ورود افراد غیر کشاورز در عرصه تولید جلوگیری به عمل آورد. در حقیقت صدور اوراق برای کشاورزان، ضمن تسهیل حمایت از آن‌ها ازجمله حمایت‌های بیمه‌ای، از ورود افراد غیر کشاورز در عرصه تولید جلوگیری می‌کند.
۱۰- سالانه میلیون‌ها دلار ارز به خاطر واردات بذور هیبرید و اصلاح‌شده سبزی و صیفی از کشور خارج می‌شود که می‌بایست در سطح ملی برای این مهم چاره‌اندیشی شود. این امر نیاز به پیگیری جدی دارد و در صورت سرمایه‌گذاری و فراهم شدن زیرساخت‌ها در منطقه این مهم به‌آسانی قابل‌دسترس است.
۱۱- حمایت و تقویت تشکل‌ها و اصناف بخش خصوصی کشاورزی ازجمله خانه کشاورز، نظام‌مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی و شرکت‌های خدماتی کشاورزی به‌منظور دخالت مستقیم متخصصین بومی هفت‌گنج جهت برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری در امر تولید، بازاریابی و صنایع تبدیلی و تنظیم بازار محصولات کشاورزی بسیار مهم است.
۱۲- لازم است نتایج طرح‌های تحقیقاتی در بخش تنوع‌بخشی محصولات مختلف کشاورزی باصرفه اقتصادی و همچنین تولید محصول سالم (تجهیز و راه‌اندازی آزمایشگاه‌های مربوطه) در منطقه در دستور کار سازمان جهاد کشاورزی قرارگرفته و در اسرع وقت اجرایی و عملیاتی شود
۱۳- به همه مدیران و کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی جنوب استان و سایر ادارات کل تابعه بخصوص مدیران ۳۲ مراکز خدمات کشاورزی و مدیر شهرستان که در شب‌های سرد زمستان از استرس و سرما همراه با کشاورزان لرزیدند خدا قوت گفته و عرض می‌کنم که جهت ساماندهی بخش کشاورزی نیاز به یک عزم جدی برای برنامه‌ریزی و طرح نو می‌باشد که باهمت شما عزیزان امکان‌پذیر است و در غیر این صورت حکایت همچنان باقی خواهد بود.
کلام آخر اینکه توسعه و پیشرفت کشاورزی منطقه به همکاری، همدلی، اتحاد و تلاش جهادی و شبانه‌روزی همه مدیران خرد و کلان هفت‌گنج، کشاورزان و تعامل نمایندگان هفت‌گنج در مجلس شورای اسلامی و لابی قوی آن‌ها در پایتخت بستگی دارد.
دریافت فایل سخنرانی: سخنرانی پیش از خطبه های نماز جمعه
نظرات